Dziś, to jest 22 sierpnia, przypada okrągła rocznica proklamowania aktu przystąpienia powiatu ostrzeszowskiego do Insurekcji Kościuszkowskiej. Wydarzenie to zdaje się nie funkcjonować w świadomości mieszkańców Ziemi Ostrzeszowskiej, a i nasi włodarze i stowarzyszenia historyczne najwyraźniej kompletnie o nim zapomnieli, dlatego w naszym materiale publikujemy teksty pana Jana Taylora, pasjonata historii naszego miasta, które nadesłał do nas kilka lat temu, a które znajdują się w naszym archiwum. Zachęcamy do lektury i przede wszystkim do pamięci o tym, że synowie tej ziemi również brali udział w walkach niepodległościowych, nawet w czasach tak nam odległych.

—

Do czasu, kiedy znalazłem w Internecie książkę p. Ogińskiego nigdy o Powstaniu Kościuszkowskim w Starostwie Ostrzeszowskim nie słyszałem. Może dlatego, że w przeszłości historia mnie nie interesowała. Jestem pewien: nie bardzo wierzyłem w prawdziwość przekazów. Już p. Czernik upominał o potrzebie zbadania zasobów archiwalnych. Czy ktoś takie badania przeprowadził?  Nie słyszałem, nie spotkałem.  Z ostrzeszowskiego wyszli ludzie, stali się wielcy, ale oni wyszli i poszli patrząc tylko do przodu.  

Niejeden mógł, będąc w Archiwum, spojrzeć z ciekawości na sygnatury ostrzeszowskie. Prawie nikt tego nie zrobił.  Większość zadawala się powielaniem „historii” napisanej z okazji wystawy regionalnej przez p. Czernika. Większość zadawala się „wspaniałościami” ks. Perlińskiego.  Niestety, w czasach działalności tych Panów nie było Internetu. Mowa tutaj tylko o dobrych stronach Internetu. Wówczas mógł autor pisać kto konsekrował Farę, a dzisiaj wiemy przez jeden „click”, że ten biskup żył w zupełnie innym czasie.  

Z nazwiskiem Psarski spotkałem się wielokrotnie. Najbardziej zaciekawiło mnie zdjęcie w książce ks. prof. J. Patera [Wrocław], niestety niezwykle sympatyczny autor nie potrafił udzielić dalszych informacji dotyczących tego pomnika. Napis na pomniku sugeruje pochodzenie z naszych stron. Jeśli przed pomnikiem znajduje się grób J. Psarskiego to można przyjąć, że Pomnik został ufundowany po roku 1805. Obecny stan pomnika: jest odrestaurowany po powodzi w 1997 roku. 

W późniejszym czasie znalazłem dokumenty dotyczące działalności Psarskiego w ostrzeszowskim sądownictwie i na końcu los zrządził, że trafiłem na książkę Ogińskiego. Po przeczytaniu tej książki próbowałem tym tematem zainteresować miejscowych [Ostrzeszowian] jak dotąd bezskutecznie. Dzisiaj może ten okres upadku samodzielności Królestwa Polskiego nie jest tak ważny. Może czas zagoił rany?  Jestem innego zdania. 

Właśnie w Ostrzeszowie stoi do dzisiaj pomnik Kościuszki. Odsłonięty w setną rocznicę śmierci. Czyli 1917. Tutaj zaznaczę, że jest to okres panowania pruskiego. Nie jest to przypadek, że w Ostrzeszowie jest taki pomnik., że pierwsza drużyna harcerska miała patrona T.K. Szereg oficjalnych zdjęć przedstawia ostrzeszowian w strojach Powstania Kościuszkowskiego.

J. F. Psarski organizuje w 1794 roku Powstanie przeciw zaborcy. Staje na czele tego powstania [Naczelnik]. Mobilizuje w Starostwie Ostrzeszowskim i Grabowskim 2500 kosynierów. Sprzęt wojskowy [wyposażenie kosynierów] zakupił w Piotrkowie Trybunalskim. Sprawa zdobycia pieniędzy na zakup sprzętu jest dokładnie w książce opisana. Wyżej wspomniany tytuł Naczelnik jest ważne. W procesie sądowym zaważyło na wymiarze kary. Naczelnik 8 lat Twierdzy Kłodzkiej. Dowódca wojskowy kara śmierci. A kosynierzy? To jest przypadek szczególny. Trzeba wiedzieć i pamiętać, że formalnie byli to zbiegowie, czyli za samo opuszczenie wioski była już przewidziana kara. Dopiero w okresie Księstwa Warszawskiego chłopi otrzymali „wolność” Kodeks Księstwa „zdjął kajdany z nóg butami”. Zwykły uczestnik Powstania był stracony [skazany na śmierć] już w chwili opuszczenia rodzinnego miejsca. Tak po 2500 kosynierów nie znajdziemy śladów. Nawet w opracowaniu: Uczestnicy Insurekcji w 1794 r w Zaborze Pruskim zestawiła Janina Muszyńska Poznań 1937 nie znajdziemy ich nazwisk. 

Zastanawiam się nad logistyką dla takiej liczby ludzi. Sprawa wyżywienia, nocowania, odzież itd. Uważam za praktycznie możliwe: 

Powstańcy zarekwirowali w Ostrzeszowie kościół św. Anny. Jeśli weźmiemy pod uwagę ilość mieszkańców wyznania rzym. kat w roku 1633 to powstaje pytanie, dlaczego w Ostrzeszowie były dwa kościoły i jeszcze dodatkowo św. Mikołaja. Przynajmniej te trzy kościoły wymienia Wizytacja w 1633 roku. [Kopia i tłumaczenie z łacińskiego w moim posiadaniu]. Tutaj dodam, że kościół św. Anny znajdował się poza granicami miasta. Ciekawa jest mała notatka prasowa, kopia poniżej.

Skoro starszy dzwon był z 1606 roku to istnienie kościoła datuję na lata przed 1606 r. Jeśli jak podaje notatka konsekracja miała miejsce 26.07.1794 to jest nieprawdopodobne, aby kościół istniał fizycznie około 188 lat bez konsekracji!!! Ta data wskazuje na Powstanie Kościuszkowskie inaczej przystąpienie Starostwa Ostrzeszowskiego do Rezurekcji Kościuszkowskiej. Umiejscowienie kościoła św. Anny poza granicami miasta może być podyktowane faktem, że pierwotnie nie był kościołem katolickim. Patronat św. Anny może mieć związek z osiedleniem na terenie ostrzeszowskim [poza granicami miasta] Konwentu OO Bernardynów przez bpa wrocławskiego. Przybycie OO Bernardynów datuje J.Kothe na 1620 rok.

—

Książka Grafa M. v. Ogińskiego na temat Insurekcji Kościuszkowskiej opisuje przebieg i skutki powstania na terenie pow. ostrzeszowskiego. 

Moje uwagi są tylko na podstawie tej książki.

1.Wieuń jako taki do Insurekcji nie przystąpił. Próby pozyskania Bolesławca, Opatowa i Wieruszowa spotkały się z odmowa. Były też próby pozyskania przyległych miast śląskich, ale bez skutku.

Te zagadnienia były tematem rozprawy sądowej, z której relacja i zeznania świadków jest zawarta w książce Ogińskiego.

2.Jest bezsprzeczne, że naczelnikiem [ale nie dowódca powstańców] był J. Psarski. Najlepszym dowodem byłyby księgi grodzkie Ostrzeszowa i Grabowa z tamtego czasu, bo w nich dokonano wpisu na rzecz przystąpienia do Insurekcji.

3. Do jakiego zrywu???? Jeszcze w 1794 roku bez zgody PANA nikt wioski nie mógł opuścić. Stawał się zbiegiem i groziła kara śmierci! Natomiast gdyby właściciel innej wioski przyjął zbiega to groziła sroga kara! Zniesienie poddaństwa [niewolnictwa] w Prusach nastąpiło około 1805 sukcesywnie a na terenie Księstwa Warszawskiego zostało ujęte w kodeksie napoleońskim. Popularnie mówiono: „zdjęto chłopom kajdany z nóg, ale z butami”. O zrywie mówić nie można. Każdy wiedział, że jeśli przeżyje to powrót do domu równy jest z karą śmierci!

4. Co znaczy…”zaskoczyła” Prusaków. Co znaczy masowość. 

To są naiwne sformułowania. Proszę sobie przeanalizować księgę uczestników Insurekcji z 1937 roku. Wypisać nazwiska uczestników z Wielkopolski porównać i mówić o masowości. Podpowiem:

Zobacz: Uczestnicy Insurekcji w 1794 r. w Zaborze Pruskim zestawiła Janina Muszyńska, Poznań 1937.

Powstaje co najmniej pytanie: Skąd wzięły się kosy? Otóż po zawładnięciu magazynu soli w Kępnie zmuszono okoliczna szlachtę do zakupu tej soli. Za uzyskane pieniądze zakupiono kosy w Piotrkowie Trybunalskim. 

Inne pytania: Gdzie mieszkali, sprawa wyżywienia, losy kosynierów, losy dowódcy wojskowego, kto i jak długo skazany był na Twierdze Kłodzką. Losy dzieci Psarskiego. Jest wiele pytań, na które można odpowiedzieć po dokładnej kwerendzie akt sadowych w Poznaniu i Berlinie.

Oczywiście łatwiej powielać zasłyszane opowiastki.

Zupełnym nieporozumieniem jest dodatek [zdjęcie pomnika i grobu J. Psarskiego] do informacji UMiG Ostrzeszów. Zamieszczone zdjęcie jest pozbawione opisu. Właściwie nic nie mówi. Nie posiada żadnego powiazania z tekstem notatki. Autorka nie podaje nazwiska autora zdjęcia.       

Jan Taylor